Kolonia robotnicza „Zgorzelec” w Bytomiu Łagiewnikach

Kolonia robotnicza „Zgorzelec” jest (obok kolonii robotniczych dawnej kopalni „Johanna” i huty „Julia” w Bobrku) najlepiej zachowanym osiedlem robotniczym w Bytomiu. Zabytkowe budynki kolonii „Zgorzelec” odnajdziemy w południowej dzielnicy Bytomia – Łagiewnikach. Wzniesiono je na przełomie XIX i XX wieku dla rodzin pracowników huty żelaza „Hubertus", później znanej jako huta „Zygmunt”. Po 1989 roku osiedle zostało częściowo zrewitalizowane.

Łagiewniki

Łagiewniki są najbardziej na południe wysuniętą dzielnicą Bytomia, położoną przy granicy ze Świętochłowicami oraz Rudą Śląską. O Łagiewnikach, wiosce koło Bytomia, wspominają już źródła XIII-wieczne. Przez stulecia jej mieszkańcy trudnili się rzemiosłem i rolnictwem. Proces industrializacji rozpoczął się pod koniec XVIII wieku, kiedy uruchomiono tutaj pierwszą kopalnię węgla kamiennego, a na początku następnego stulecia ruszyła także huta cynku. Z czasem wioska przekształciła się w miejscowość przemysłową. W 1951 roku Łagiewniki przyłączono do Bytomia.

Huta "Hubertus"

W latach 50. XIX wieku w Łagiewnikach uruchomiono dużą hutę żelaza o nazwie „Hubertus”. Jej założycielem był Hubert von Tiele-Winckler, właściciel między innymi dóbr katowickich, ojciec znanej z działalności charytatywnej Matki Ewy z Miechowic. Wcześniej, od lat 20-tych., działała tu, założona przez teścia Huberta – Franza von Wincklera - huta cynku „Mariawünsch-Hütte”. Huta „Hubertus” rozwijała się dynamicznie, stając się w końcu, już jako „Zygmunt”, na całe lata jednym z głównych wykonawców kompleksowych linii technologicznych i urządzeń dla hutnictwa i przemysłu ciężkiego w Polsce. Huta ogłosiła upadłość w 2000 roku.

Kolonia robotnicza "Zgorzelec"

W latach 1897-1901 na terenach zielonych, przez które przepływa rzeka Bytomka, położonych na zachód od huty, spółka zarządzająca zakładem zbudowała dużą kolonię robotniczą "Zgorzelec" dla pracowników zakładu i ich rodzin. Do rejestru zabytków wpisano ponad trzydzieści parterowych i jednopiętrowych domów, które tradycyjnie wzniesiono z cegły. W ich sąsiedztwie zachowały się także osobne budynki pralni czy piekarni oraz charakterystyczne chlewiki. Kilkanaście lat później kolonię sprzedano spółce „Graefliche Schaffgotsch Werke” na potrzeby pracowników kopalni „Paulus-Hohenzollern” (Szombierki). W latach 90. część osiedla odnowiono, licząc na stworzenie w tym rejonie Bytomia osiedla artystów. Zamiar ten jednak się nie powiódł.

Rewitalizacja Osiedla

W 2016 r. rozpoczęła się rewitalizacja Kolonii Zgorzelec, jedna z największych inwestycji rewitalizacyjnych w Bytomiu -  remont zabytkowego zespołu urbanistyczno-architektonicznego Kolonia Zgorzelec. 13 budynków komunalnych zostało podniesionych z całkowitej ruiny, 10  wyremontowanych zostało dzięki zaangażowaniu wspólnot mieszkaniowych i spółki ZBM - TBS. Nowe oblicze zyskały tereny pomiędzy budynkami. Inwestycja zakończyła się w marcu 2024 r.

W ramach rewitalizacji zabytkowego osiedla patronackiego, 23 budynki – 10 budynków wspólnot mieszkaniowych oraz 13 komunalnych pustostanów – zostało kompleksowo wyremontowanych.

13 budynków komunalnych położonych na terenie Kolonii Zgorzelec zostało podniesionych z całkowitej ruiny. Charakterystyczne familoki wyłączane były z użytkowania od 1999 do 2009 roku. Nieużytkowane przez wiele lat budynki wymagały wymiany stropów, dachów, kominów oraz rektyfikacji, czyli prostowania. Zakres robót objął więc nie tylko prace konstrukcyjne, renowację elewacji, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej z zachowaniem ich pierwotnego wyglądu, ale też wykonanie nowych instalacji wewnątrz budynku. Wszystkie prace realizowane były w uzgodnieniu oraz pod nadzorem Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Dzięki nowemu zagospodarowaniu przestrzeni pomiędzy budynkami, powstała zupełne nowa przestrzeń do życia dla mieszkańców. W ramach inwestycji wykonawca wybudował m.in. plac sportowy, place zabaw, nowe chodniki. Całości dopełniły elementy małej architektury, oświetlenie oraz nasadzenia zieleni, a także element stanowiący serce każdego śląskiego osiedla – klopsztanga.

Kolonia Zgorzelec przed rewitalizacją, fot. Hubert Klimek

Kolonia Zgorzelec przed rewitalizacją, fot. Arkadiusz Janocha

Kolonia Zgorzelec po rewitalizacji, fot. Arkadiusz Janocha

Kolonia Zgorzelec po rewitalizacji, fot. Arkadiusz Janocha