Górnośląskie Koleje Wąskotorowe

O OBIEKCIE

Górnośląskie Koleje Wąskotorowe to najstarsza nieprzerwanie czynna kolej wąskotorowa na świecie. Od roku 2002 funkcjonuje jako kolej turystyczna zapewniająca dogodny dojazd nad Zalew Nakło - Chechło oraz do Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Górach. Na stacji Bytom Karb Wąskotorowy znajdują się: kolekcja zabytkowego taboru kolejowego, Izba Tradycji (niewielkie muzeum) oraz nastawnia Bytom Karb Wąskotorowy, gdzie turyści mogą zobaczyć unikatowe i czynne mechaniczne urządzenia sterowania ruchem kolejowym. Kolej jest członkiem Szlaku Zabytków Techniki od momentu jego powstania, co roku bierze też udział w Industriadzie. Na terenie stacji organizowane są wydarzenia kulturalne (np. koncerty muzyki elektronicznej), pikniki rodzinne oraz gry terenowe. Teren stacji jest udostępniany na potrzeby m. in. organizacji plenerów fotograficznych oraz grup rekonstrukcyjnych. 

RYS HISTORYCZNY

Historia kolei wąskotorowych na Górnym Śląsku sięga przełomu XVIII i XIX wieku, kiedy to w regionie powstały pierwsze koleje konne. Były to linie kolejowe stworzone dla wozów ciągniętych przez konie.  Służyły one do transportu rud żelaza i węgla kamiennego z kopalń do hut. Pierwsze linie kolei powstały w roku 1853.  Budowa kolei wąskotorowej na Górnym Śląsku została wykonana wg projektu wrocławskiej firmy "Bracia Oppenfeld" przez Towarzystwo Kolei Górnośląskiej (był to właściciel pierwszej na ziemiach polskich kolei normalnotorowej Wrocław-Opole-Gliwice-Mysłowice) - na podstawie koncesji otrzymanej 24 marca 1851 roku.

W kolejnych  latach rozpoczęły służbę pierwsze na ziemiach polskich i jedne z pierwszych w Europie parowozy wąskotorowe wyprodukowane w austriackiej fabryce Gunther'a w Wiener Neustadt. Tak rozpoczęła się historia górnośląskich kolei wąskotorowych. W roku 1921 sieć Górnośląskich Kolei Wąskotorowych została przedzielona nowo ustanowioną granicą polsko-niemiecką, co doprowadziło do pewnego ograniczenia przewozów, ale też do budowy nowych linii mających na celu obejście granicy państwowej.  Zajęcie Śląska przez Niemcy w 1939 roku ponownie zintegrowało system. Ponowne połączenie sieci wąskich torów nastąpiło w roku 1945 gdy cały Górny Śląsk stał się częścią Polski. Okresem szczytowego rozwoju GKW była druga połowa lat 50. XX wieku, kiedy długość sieci osiągnęła 233 km, a liczba jednocześnie obsługiwanych bocznic zbliżyła się do 200. Sieć wąskich torów łączyła niemal wszystkie kopalnie i huty na terenie GOP.

Do połowy lat 60-tych koleje wąskotorowe były inwestycją bardzo potrzebną i rozwojową, a tym samym dającą duże dochody. Od połowy lat 60-tych rozpoczął się jednak powolny regres kolei spowodowany brakiem inwestycji oraz rozbudową sieci drogowej, która stanowiła konkurencję nie do pokonania.

Przemiany gospodarcze na początku lat 90. XX wieku doprowadziły do upadku kolei wąskotorowych. Mimo wszystko, do początku lat 90-tych GKW stanowiły gęsty i jednolity system transportu łączący huty, kopalnie, elektrownie i inne zakłady przemysłowe na terenie wyznaczonym  przez trójkąt Racibórz-Tarnowskie Góry Miasteczko Śl.-Katowice Szopienice (czyli cały Górnośląski Okręg Przemysłowy).

w roku 2001 PKP postanowiły zlikwidować GKW. W roku 2002 21 km linii oraz część taboru przejęły samorządy (Bytom, Tarnowskie Góry i Miasteczko Śląskie). Od roku 2002 kolej wąskotorową prowadzi Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych.

Czynny nieprzerwanie od niemal 160 lat szlak kolei wąskotorowej Bytom - Miasteczko Śląskie jest jedną z najciekawszych atrakcji Szlaku Zabytków Techniki w województwie śląskim, a miasta Bytom, Tarnowskie Góry, Miasteczko Śląskie zaangażowały się w jego promocję i bieżące utrzymanie. W czerwcu 2013 roku oddano do eksploatacji 3 nowe wiadukty kolei wąskotorowej pomiędzy Karbiem i Szombierkami, przystosowane również do ruchu pieszego i rowerowego. Obecnie Górnośląskie Koleje Wąskotorowe przeżywają swój renesans – najnowszym sukcesem jest uruchomienie pozyskanej w 2019 r. przez Stowarzyszenie lokomotywy parowej, pochodzącej z 1950 roku. Liczący już ponad 70 lat „Ryś” trafił do Bytomia we wrześniu 2019 roku. To drugi parowóz tego typu, jaki posiadają GKW w swojej parowozowni, do dziś przetrwało ich zaledwie kilka. Jest to więc unikat i stanowi nie lada gratkę dla miłośników kolei. Od 2022 r. turyści korzystający z kolei będą mieli możliwość przejazdu „Rysiem”, który został włączony do normalnego funkcjonowania górnośląskiej linii kolei wąskotorowej.

NAGRODY I WYRÓŹNIENIA

• Wyróżnienie w konkursie na Najlepszą Inicjatywę Obywatelską "Pro Publico Bono" (2005),
• Pierwsze miejsce w plebiscycie "Perły w Koronie Województwa Śląskiego" (2010),

GŁÓWNE ATRAKCJE

• Przejazd koleją wąskotorową w otwartych wagonach na trasie Bytom - Tarnowskie Góry - Miasteczko Śląskie do Zabytkowej Kopalni Srebra oraz nad Zalew Nakło - Chechło.
• Zwiedzanie stacji z przewodnikiem.
• Zwiedzanie unikatowej nastawni oraz Izby Tradycji.

WYSTAWY STAŁE

• Wystawa zabytkowego taboru kolejowego na terenie stacji Bytom Karb Wąskotorowy,
• Wystawa eksponatów związanych z historią kolei oraz przemysłu na Górnym Śląsku (Izba Tradycji),
• Ekspozycja czynnych mechanicznych urządzeń sterowania ruchem kolejowym (lata 50. XX wieku) w nastawni Bytom Karb Wąskotorowy.

IMPREZY STAŁE

• Industriada,
• Srebrny Pociąg,

OFERTA EDUKACYJNA

• szkoły podstawowe (kl. IV-VI)
• szkoły podstawowe (kl. VII - VIII)
• szkoły ponadpodstawowe

UDOGODNIENIA DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH: brak

WI-FI: NIE

ZAKAZ PALENIA:  TAK

WC: TAK

PRZEDZIAŁ WIEKOWY: bez ograniczeń

CZAS ZWIEDZANIA: powyżej 4 godzin

JĘZYKI: polski / angielski / niemiecki

ZWIERZĘTA: nie

PARKING: TAK / darmowy

GASTRONOMIA: NIE 

SKLEP: TAK / z pamiątkami 

ATRAKCJE DODATKOWE: miejsce na grilla

MOŻLIWOŚĆ NOCLEGU: NIE

GODZINY OTWARCIA/CENNIK:  https://www.sgkw.eu/

PŁATNOŚCI: bezpłątne / gotówka / karta płatnicza

POTRZEBNA REZERWACJA: NIE / tylko dla grup

USŁUGI DODATOWE: Bezpłatne zwiedzanie z przewodnikiem w wybrane dni

 1:05 Bytom, Górnośląskie Koleje Wąskotorowe