Zabytkowy układ przestrzenny w Siewierzu

Siewierz to pięciotysięczne, niewielkie miasteczko powiatu będzińskiego, położone na północ od największych miast aglomeracji górnośląskiej, na skrzyżowaniu ważnych dróg (w tym drogi krajowej S1). Osada powstała być może na początku XI wieku i – co ciekawe – w miejscu innym, niż późniejsze miasto. Najstarszy Siewierz leżał nieco na południe od dzisiejszego. Założono go przy szlaku handlowym, na wzgórzu. Już wtedy musiał być znacznym grodem, skoro przed rokiem 1144 wzniesiono w nim kamienny kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela.

Siewierz po najeździe tatarskim

Tragiczny dla Siewierza był najazd tatarski z 1259 roku. Skośnoocy wojownicy zostawili po sobie zgliszcza. Ostała się jedynie wspomniana, romańska świątynia. Poszukano więc wkrótce lepszego miejsca pod osadnictwo - przeniesiono się w dolinę rzeki Czarnej Przemszy, gdzie było miejsce na powstanie miasta. Prawa miejskie, oparte na wzorcu magdeburskim, otrzymał Siewierz z woli księcia opolsko-raciborskiego Władysława, w 1276 roku. Wówczas to wytyczono rozległy rynek. Długo otaczały go wyłącznie drewniane domki. Dopiero pod koniec XVII i na początku XVIII wieku stanęły w ich sąsiedztwie cztery murowane kamienice. Jednak jeszcze sto lat temu siewierski rynek otaczały głównie parterowe domy, kryte gontem, z podcieniami od strony rynku. Ta drewniana zabudowa przestała istnieć przed I wojną światową.

Obecna zabudowa Rynku

Dziś na siewierskim Rynku warto zwrócić uwagę na rekonstrukcję murów dawnego, XVI-wiecznego ratusza. Umieszczono na niej tablicę z widokiem tegoż budynku, uwiecznionym w XIX wieku przez słynnego malarza, Józefa Chełmońskiego. W płycie Rynku, innym kolorem kostki i wapiennym kamieniem, pokazano też dalszy zarys ratuszowych murów. W rogu Rynku stoi kamienica z eleganckim, trójkątnym szczytem o falistych krawędziach. Dom ten powstał na przełomie XVII i XVIII wieku. Pełnił on funkcję kamienicy mieszkalnej, a od pocz. XIX stulecia - zajazdu. W 1823 roku zatrzymał się w nim nawet, podróżujący tędy, car Aleksander I. Jednak najstarsza kamienica przy Rynku stoi w pierzei południowej – piwnice tej dawnej kancelarii grodzkiej datuje się na początek XVII wieku.

Również układ ulic odzwierciedla przebieg dawnych szlaków handlowych. Ulica Bytomska wyprowadzała w kierunku Śląska, Krakowska – do ówczesnej stolicy Polski, a obecna Piłsudskiego – na północ. Na wschód od centrum miasta wznosi się kościół parafialny i ruiny zamku biskupów krakowskich.