Małomiasteczkowa zabudowa Wilamowic

Wilamowice zostały założone i zasiedlone około połowy XIII w. przez osadników przybyłych tutaj z Zachodu - głównie z Fryzji i Flandrii, ale także Niemiec i Szkocji. Przywódcą owej grupy przybyszów był niejaki Wilhelm. Powstały wówczas dwie miejscowości: Stara Wieś oraz Wilamowice. O ile mieszkańcy Starej Wsi ulegli z biegiem czasu asymilacji, o tyle obywatele Wilamowic zachowali archaiczny język, zwyczaje, stroje oraz poczucie odrębności. Na początku XIX w., tutejsi chłopi wykupili swe ziemie i zostali zwolnieni z pańszczyzny. Wkrótce też nastąpił tu rozwój tkactwa oraz handlu. W 1818 r. Wilamowice stały się miastem.

Dialekt

Dialekt wilamowicki, zwany „wymysiöeryś” (jego nazwa wzięła się od nazwy Wilamowic w tym języku, czyli Wymysoü), był na co dzień używany przez starszych mieszkańców niemal do czasów współczesnych. Dialekt ten uważany jest za należący do języka niemieckiego, choć sami użytkownicy określali się zawsze jako grupa pochodząca od Holendrów i odrębna od Niemców. W gwarze wilamowickiej mamy do czynienia z wpływami języków dolnosaksońskiego, niderlandzkiego, fryzyjskiego, angielskiego, szkockiego oraz polskiego. „Wymysiöeryś” był językiem tępionym przez władze komunistyczne - w czasach stalinowskich wręcz zakazano jego używania. W pierwszych latach XXI w. posługiwało się nim jedynie kilkudziesiąt osób.

Wilamowice obecnie

Obecnie podejmuje się próby ratowania kultury wilamowickiej oraz owego osobliwego języka, w którym pisze się także nowe utwory literackie i piosenki. Z Wilamowic pochodzi wiele wybitnych osób, m.in. Józef Bilczewski (1860–1923), święty, arcybiskup-metropolita, profesor i rektor uniwersytetu we Lwowie. Do godnej uwagi zabudowy Wilamowic należą kamieniczki w rynku, z drugiej połowy XIX w. i początków XX, a także znajdujące się w różnych miejscach drewniane i murowane domy, pochodzące z w. XIX.