Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu

Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu jest najstarszym ogrodem botanicznym na Górnym Śląsku. Aktualna powierzchnia Ogrodu wynosząca nieco ponad 6 ha jest podzielona na części:

• botaniczną – tworzącą układ kwaterowy według typu ogrodu francuskiego, gdzie dominuje regularność i geometryczne kształty (wzdłuż ul. J. Piłsudskiego);
• parkową – układ luźny, romantyczny – charakterystyczny dla ogrodu angielskiego, o założeniach typu krajobrazowego, z malowniczym stawem otoczonym wierzbami w części płd.-zach. oraz 3 stawami i niewielkim alpinarium w części płd.-wsch.;
• plac zabaw dla dzieci wzbogacony niewielką siłownią dla dorosłych w centralnej części ogrodu;
• szklarnie z roślinami tropikalnymi (palmiarnia, kaktusiarnia) oraz szklarnia hodowlana.

Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu, fot. www.slaskie.travel T. Renk

Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu, fot. www.slaskie.travel T. Renk

Historia powstania ogrodu

Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu jest najstarszym ogrodem botanicznym na Górnym Śląsku. Zaprojektowany został w 1936 roku przez Fritza Bercklinga, absolwenta cenionej Szkoły Ogrodniczej w Berlinie-Dahlem, jako Botaniczny Centralny Ogród Szkolny (Botanischer Zentralschulgarten), na terenie należącym do cegielni miejskiej. W założeniach miał to być wzorcowy ogród botaniczny niemieckiej części Górnego Śląska. Docelowo miał prezentować kompletny zestaw roślin dziko rosnących na terenie ówczesnych Niemiec, będąc zapleczem dydaktycznym i badawczym dla wyższych uczelni Górnego Śląska.

Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu, fot. www.slaskie.travel T. Renk

Wpisywało się to w planowaną zmianę wizerunku całego Zabrza, wówczas najbardziej zaludnionego miasta Górnego Śląska, które miało uzyskać wielkomiejski charakter „miasta fabryk w zieleni”. Utworzono wówczas w Zabrzu liczne parki miejskie, „zielone” place, osiedla mieszkaniowe i szkoły oraz aleje drzew wzdłuż nowych szerokich ulic. Z powodu Wielkiego Kryzysu w latach 1929-1933 oraz II wojny światowej planów tych nie udało się jednak w pełni zrealizować.

Ogród Botaniczny w Zabrzu został otwarty dla zwiedzających pod koniec czerwca 1938 r. Zajmował wówczas powierzchnię około 3 ha. Podczas wojny ogród nie był rozbudowywany, ale był czynny. W wyniku działań wojennych połowa drzewostanu została kompletnie zniszczona, a teren Ogrodu zdewastowany. W latach 1947-1960 Ogród został odbudowany i powiększony. W 2006 r. Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu uzyskał od Ministerstwa Środowiska status ogrodu botanicznego, a tym samym placówki naukowo-badawczej.

Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu, fot. www.slaskie.travel T. Renk

Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu, fot. www.slaskie.travel T. Renk

Drzewa, krzewy i rośliny ogrodowe

Ogród Botaniczny w Zabrzu posiada bogatą kolekcję drzew i krzewów (ok. 3500 okazów z ponad 500 taksonów), roślin zielnych wieloletnich (łącznie z dziko rosnącymi ponad 600 taksonów), Kolekcję Narodową Żurawek, rosarium obsadzone różami w 64 odmianach, niewielki, ale cieszący orientalnym klimatem Ogród Wschodni oraz ponad 350 taksonów roślin tropikalnych.

Kolekcja dendrologiczna (drzew) jest najbogatsza na Górnym Śląsku, liczy ponad 200 gatunków pochodzących z różnych stron świata, a najstarsze drzewa mają około 80 lat. Szczególnie efektowne są kwitnące w maju ozdobne drzewa owocowe w licznych odmianach oraz odmiany drzew i krzewów o barwnych liściach, czy zwisających gałęziach.

Miejski Ogród Botaniczny, fot. Wasiński

Miejski Ogród Botaniczny, fot. Wasiński

W Ogrodzie zobaczyć można około 200 gatunków i odmian roślin zielnych, zarówno „dziko” rosnących, jak i ozdobnych, leczniczych, czy też wodnych, które zachwycają różnorodnością kształtów i barw, a kwitnąc w różnych miesiącach roku, zmieniają wygląd Ogrodu i zachęcają do częstszego odwiedzania go. 

W 2004 r. założono na terenie Ogrodu Rosarium, w którym posadzono 2500 sztuk  róż różnych typów w 64 odmianach. Rok później przywieziono kolejne krzewy różane ze słynnego „Miasta Róż” (Rosenstadt Sangerhausen) w Niemczech. Róże rozpoczynają kwitnienie w maju i podziwiać je można przez całe lato.

Od 2012 roku Ogród posiada Kolekcję Narodową Żurawek, roślin z rodzaju Heuchera. Kolekcja Narodowa jest to najbogatsza, odpowiednio udokumentowana, wzorcowo oznaczona i prowadzona przez specjalistów systematyczna kolekcja roślinna.

Miejski Ogród Botaniczny, fot. Wasiński

W palmiarni, kaktusiarni i szklarni uprawianych jest około 5000 roślin, przedstawicieli około 350 gatunków i odmian roślin egzotycznych z różnych stron świata. Bujna roślinność palmiarni przybliża egzotykę dalekich krain – panuje tu półmrok gorącej i wilgotnej tropikalnej dżungli. W palmiarni znajdują się również akwaria z rybami oraz oczko wodne z roślinami wodnymi i ślimakami.

Ogród posiada również kolekcję roślin chronionych w kraju oraz realizuje ochronę ex-situ (czyli poza miejscem naturalnego występowania) wybranych ginących gatunków. Na terenie Ogrodu prowadzona jest m.in. hodowla zachowawcza paproci wodnej marsylii czterolistnej Marsilea quadrifolia, sprowadzonej z Arboretum w Bolestraszycach w 2002 r., nad którą merytoryczną opiekę sprawuje Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska.

Miejski Ogród Botaniczny, fot. Wasiński

Miejski Ogród Botaniczny, fot. Wasiński

Zwierzęta w Ogrodzie

Ogród Botaniczny w Zabrzu jest ostoją dla wielu gatunków zwierząt. Najbogatszą grupą są owady, bo obecność dużej liczby gatunków roślin kwitnących sprawia, że „owadzia stołówka” jest stale dostępna. Zobaczyć tu można liczne kolorowe motyle, muchówki (muchy, komary, bzygi), błonkówki (trzmiele, pszczoły, osy, mrówki), chrząszcze, czy pluskwiaki. Odmiennym siedliskiem są ogrodowe oczka wodne, gdzie obserwować można wodne chrząszcze, pluskwiaki i ślimaki oraz latające w pobliżu i nad wodą ważki. W stawach występują liczne płazy – traszki, płazy i ropuchy. Z gadów spotkać można jaszczurki i zaskrońca – niejadowitego węża, związanego z wodami. Ptaki reprezentowane są w Ogrodzie przez gatunki leśne (np. pierwiosnek, rudzik, śpiewak, kos, kowalik, zięba, bogatka, sójka, dzięcioł duży), gatunki typowe dla miast (np. wróbel, kopciuszek, sierpówka) oraz gatunki związane z wodami (np. krzyżówka, kokoszka). Spośród ssaków najłatwiej zauważyć tu można wiewiórki i jeże.

Miejski Ogród Botaniczny, fot. Wasiński