Synagoga w Żarkach

Żarki, niewielka miejscowość na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, była w XIX wieku zamieszkiwana w większości przez ludność żydowską. Do dzisiaj zachowała się w mieście nowa synagoga, stojąca przy obecnej ul. Moniuszki. Postawiono ją w drugiej połowie XIX wieku, w stylu mauretańsko-neoromańskim. Podczas II wojny światowej została zdewastowana, ale nie zniszczona. Dziś mieści się w niej dom kultury.

Żydzi w Żarkach

Pierwsi wyznawcy religii mojżeszowej pojawili się w tej części państwa polskiego już w czasach średniowiecznych. W Żarkach, ówcześnie niedużym mieście rolniczo-rzemieślniczym, Żydzi osiedlili się być może już w XVI wieku i wznieśli wtedy pierwszą synagogę. W następnym stuleciu istniał już tutaj kahał, czyli gmina żydowska. Według danych z 1741 roku, miasto zamieszkiwało wówczas 113 dorosłych Żydów, a służył im drugi dom modlitwy, w którym ulokowano również cheder – elementarną szkołę religijną.

Dokumenty z końca XVIII stulecia poświadczają, że w Żarkach funkcjonowały dwie synagogi, szkoła religijna i cmentarz. W XIX wieku nastąpił rozwój przemysłowy Żarek. Duży w tym udział ludności żydowskiej, która wkrótce zaczęła w mieście przewyższać liczebnością Polaków. Żydzi byli wśród najprężniejszych przedsiębiorców, zajmowali się także rzemiosłem i handlem; zamieszkiwali głównie Rynek i przylegające doń uliczki. Mimo że po I wojnie światowej ich liczba w mieście spadła, wciąż stanowili blisko połowę mieszkańców. Kres obecności Żydów w Żarkach położył Holocaust.

O synagodze

Nowa, trzecia z kolei, synagoga w Żarkach stanęła w roku 1870 przy dzisiejszej ul. Moniuszki. Przez długi czas funkcjonowała w sąsiedztwie starszej, zbudowanej w stylu klasycystycznym, a wyburzonej dopiero po II wojnie światowej. Nowy budynek postawiono na planie prostokąta, w charakterystycznym stylu mauretańsko-neoromańskim. Cechą wyróżniającą go były dwie wieżyczki, wybudowane po bokach głównej elewacji. Wygląd budynku zmieniła przebudowa z lat 50. ubiegłego wieku. We wnętrzu zachował się pierwotny układ: sala główna, gdzie we wschodniej ścianie, w maleńkiej przybudówce było miejsce na Torę (aron ha-kodesz), bima pośrodku. Do czasów rozpoczętej w 2009 r. modernizacji istniał jeszcze balkon od zachodu, ślad po wcześniejszym babińcu. Zgodnie z przepisami religijnymi modlono się oddzielnie - mężczyźni na parterze, a kobiety na galerii.
Podczas II wojny światowej synagoga została zniszczona. Po odbudowie zaadaptowano ją na potrzeby Miejskiego Domu Kultury. Remont z lat 2009-2011, finansowany ze środków Unii Europejskiej oraz Gminy Żarki, uratował budynek przed degradacją. W części historycznej, zachodniej, odtworzono elewacje zgodnie z przedwojennym wzorem. Wymieniono dach, część ścian nośnych, instalacje, okna, drzwi. Stworzono salę poświęconą pamięci żareckich Żydów. Zagospodarowano teren wokół budynku. Dawna synagoga od lat 50. XX w. służy jako dom kultury.