Stary cmentarz żydowski na Piasku w Gliwicach
Wzmianki o osiedlaniu się Żydów w Gliwicach pochodzą z XVII wieku. W XVIII wieku mieszkało tutaj kilkanaście żydowskich rodzin. W 1812 roku wybudowali oni swoją pierwszą synagogę. Trzy lata później założono najstarszy cmentarz – przy obecnej ul. Na Piasku. Do dziś przetrwało około 1500 nagrobków, wykonanych najczęściej z piaskowca.
Obecność Żydów w Gliwicach
Żydzi w Gliwicach z początku byli nieliczni, z czasem jednak ich liczba wzrosła, podobnie jak pozycja społeczna. Pierwsza informacja źródłowa o ich obecności w mieście pochodzi z końca XVII wieku. W 1698 roku ochrzciła się mianowicie osiemnastoletnia Żydówka Anna Maria Renata. W następnym stuleciu mieszkało tutaj już kilka rodzin wyznania mojżeszowego, które zajmowały się m.in. wyszynkiem. Po przejściu Śląska we władanie Królestwa Prus, wszystkim Żydom nakazano początkowo osiedlić się na wschód od Odry i to wyłącznie na terenach wiejskich. Rozporządzenie to wkrótce zmieniono i za pożądane miejsce osiedleńcze uznano śląskie miasta. Sytuacja pruskich Żydów zmieniła się diametralnie w 1812 roku, kiedy to wydano edykt emancypacyjny.
Cmentarz żydowski
Nekropolia, istniejąca od 1815 roku, przez ponad 120 lat pełniła funkcję miejsca wiecznego spoczynku dla około 1700 osób, wśród których nie brakuje znamienitych i wpływowych osobistości, których dorobek do dziś możemy podziwiać w mieście.
Choć XX wiek był jednym z najbardziej burzliwych w dziejach, a wiele zabytków kultury żydowskiej uległo nieodwracalnemu zniszczeniu, stary cmentarz żydowski przetrwał do naszych czasów w wyjątkowo dobrym stanie. Dziś stanowi wspaniale zachowany kompleks żydowskiej sztuki sepulkralnej (zachowanych jest około 1500 macew). Wśród pochowanych tu osób wiele wywarło istotny wpływ na rozwój miasta — między innymi Salomon Lubowsky, rodzina Troplowitzów (przodkowie Oscara Troplowitza - wynalazcy kremu Nivea), rodzina Fleischerów, a także dr Simon Freund i Josef Kleczewski, Honorowi Obywatele Gliwic. Ostatni pochówek odbył się tutaj w roku 1937.
Cmentarz współcześnie
Współcześnie nekropolia nie jest już jedynie zapomnianym miejscem spoczynku. Jej bogata historia, wciąż odkrywana na nowo, choć często skryta pod dywanami bluszczu czy w gęstych zaroślach, stwarza możliwość organizowania licznych wydarzeń mających na celu przybliżenie historii, tradycji i kultury gliwickich Żydów.
Stary cmentarz żydowski, to również doskonałe miejsce do organizacji wszelkiego rodzaju wykładów, prelekcji oraz wycieczek szkolnych na temat wielokulturowości, a dyskusje nad fascynującą, choć niejednokrotnie trudną przeszłością, nigdzie nie wybrzmiewają tak dobrze, jak w ruinach zabytkowego domu przedpogrzebowego.
Na co dzień, z uwagi na akty wandalizmu, nekropolia pozostaje zamknięta. Wejście na cmentarz jest możliwe w trakcie organizowanych wydarzeń oraz na życzenie po uprzednim kontakcie (scz-gliwice@o2.pl, 512 652 555). Bieżące wydarzenia można śledzić na facebookowej stronie cmentarza).
