AUKSO

PROGRAM
Sofia Gubajdulina – Siedem słów na wiolonczelę, bajan i orkiestrę smyczkową

Joseph Haydn – Siedem ostatnich słów Chrystusa na Krzyżu

czas trwania ok. 95 min. (bez przerwy)

W 1785 r. hiszpański kanonik José Sáenz de Santa María zamówił u Haydna dzieło, które w okresie Wielkiego Postu skłaniałoby członków bractwa, którego był przełożonym, do religijnej medytacji. Duchowny ów doprowadził do renowacji groty i budowy dwupoziomowego oratorium (czyli miejsca modlitw) w wyjątkowo mrocznej świątyni Santa Cueva w Kadyksie. O tej porze roku kościelnego drapowano je dodatkowo czarnymi tkaninami, a skąpego światła dostarczała tylko jedna latarnia. Po uwerturze biskup prawił kazanie na temat jednego z siedmiu ostatnich słów wypowiedzianych przez Zbawiciela na Krzyżu. Orkiestra grała muzykę zainspirowaną tematem kazania, po czym duchowny kontynuował orację, ale już na temat kolejnego słowa itd. Określenia „Siedem słów ....” nie należy rozumieć dosłownie, gdyż w kilku przypadkach „słowo” oznacza w rzeczywistości całe zdanie. Utwór składa się z 7 medytacyjnych, wolnych części poprzedzonych introdukcją i zakończonych dynamicznym finałem. Części różnią się pod względem metrycznym - tam, gdzie Chrystus zwraca się bezpośrednio do Boga, tj. w nr 2, 5 i 8, Haydn użył metrum nieparzystego, podczas gdy pozostałe są w takcie parzystym alla breve. Kompozytor stosuje się do zasad tzw. retoryki muzycznej - stara się muzyką oddawać sens słów, również poprzez dobór odpowiednich tonacji. Wielkie wrażenie robi część kończąca dzieło, Il terremoto, ekstremalnie szybka, z tremolami i glissandami, obrazująca trzęsienie ziemi po śmierci Chrystusa.

Sofia Gubajdulina, rosyjska kompozytorka o tatarskim pochodzeniu (ur. 1931). W latach 60-tych zafascynowana nowatorskimi prądami w muzyce europejskiej, w tym techniką dodekafoniczną (w ZSRR piętnowaną), dołączyła do grona kompozytorów (Denisow, Schnittke) oskarżanych o formalizm i działających w kontrze do oficjalnych zaleceń władzy. W konsekwencji ograniczano jej dostęp do publikacji i wykonań nowych dzieł. Pod koniec tego dziesięciolecia zaczęła czerpać inspirację z rosyjskiej, kaukaskiej i wschodnioazjatyckiej tradycji muzyki improwizowanej. Jedną z pierwszych muzycznych podróży zagranicznych odbyła w 1970 r. na Warszawską Jesień. Poznała wówczas Witolda Lutosławskiego i Karlheinza Stockhausena. Pod wpływem znajomości z pianistką Mariją Judiną (1899-1970) zdecydowała się przyjąć chrzest. Dokonało się to wg obrządku prawosławnego w rosyjskim kościele ortodoksyjnym. Od tego momentu zmieniło się także podejście Gubajduliny do pracy twórczej, która stała się dla niej formą posłannictwa, środkiem wyznawania przyjętej wiary. Utwory Gubajduliny, również czysto instrumentalne, zaczęły głosić treści religijne; wkrótce też - źle postrzegane w Związku Radzieckim - zafascynowały świat zachodni i jako „nowa duchowość”, znalazły miejsce na europejskich estradach.

W 1982 roku Gubajdulina skomponowała Siedem słów, ale w przeciwieństwie do wzorów z przeszłości ograniczyła zespół wykonawczy do obsady czysto instrumentalnej - bajanu (rosyjskiego akordeonu), przez którego dźwięki przemawia jakoby głos Boga Ojca, wiolonczeli, która symbolizuje Chrystusa i orkiestry smyczkowej, która odpowiada trzeciej Osobie Trójcy Świętej - Duchowi Świętemu. Jak w wielu innych utworach intencją kompozytorki było przekazanie przy użyciu muzycznych metafor idei Krzyża.

W ciągu minionego ćwierćwiecza Siedem słów było najczęściej nagrywanym utworem Gubajduliny. Od 1992 roku kompozytorka mieszka i tworzy w Niemczech, chociaż jak twierdzi, nie czuje się emigrantką i nie zerwała więzów z Rosją.

BILETY od 20zł

Wydarzenie odbędzie się 20 kwietnia, o godzinie 19:30, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia z siedzibą w Katowicach plac Wojciecha Kilara 1

Serdecznie zapraszamy!