Wczesnośredniowieczne osiedle Wały w Złotym Potoku

Wczesnośredniowieczna osada Wały, znajdująca się w rejonie Złotego Potoku, była wieloczłonowym grodziskiem typu skalno-wyżynnego, usytuowanym na lesisto-skalistym cyplu ponad doliną Wiercicy. Złożone z trzech przedgrodzi oraz silnie obwałowanego gródka centralnego, zamieszkiwane było od VIII do XII w. Obok pozostałości osiedla, które stanowią wysokie wały, przebiega czerwono znakowany Szlak Orlich Gniazd.

Historia grodziska „Wały”

Grodzisko „Wały” położone jest niespełna 3 km od centrum Złotego Potoku, na stromym wzgórzu wznoszącym się kilkudziesięciometrowym urwiskiem nad doliną Wiercicy oraz szosą biegnącą z Janowa do Żarek i Myszkowa. Do znajdujących się na wzgórzu pozostałości grodziska prowadzi czerwony szlak turystyczny Orlich Gniazd. Zachowane do naszych czasów, rzadko porośnięte drzewami, wysokie wały, to pozostałość warownego grodu, który dorównywał rozmiarami największym na terenie Polski tego rodzaju obiektom, z okresu plemiennego i wczesnopiastowskiego. Pierwotny gród powstał tu zapewne ok. VIII-IX w. a zamieszkiwany był dość długo, bo do wieku XII. Dokładne datowanie pozostaje w sferze domysłów, nie wiemy też jakie znaczenie miejsce to miało na tle politycznych dziejów wczesnośredniowiecznej Małopolski. Gród mógł zostać wzniesiony jako warownia plemienna Wiślan, choć jego powstanie wiązać mogło się również z przejściowym przyłączeniem Małopolski do Wielkich Moraw, w końcu IX w., lub do Czech - w połowie X. Przypuszczać można, iż gród na wzgórzu stanowił centrum osadniczo-administracyjne na tych terenach. Zapewne z tutejszym grodziskiem związana była także osada odkryta na zachód od stawów w dolinie Wiercicy. Grodzisko posiadało potrójne (widoczne do dzisiaj) wały, które wzniesiono z ziemi, kamieni i drewna. Nieco z boku, na najbardziej skalistej części wzniesienia, leżał silnie ufortyfikowany gródek - siedziba władcy terytorialnego. Interesujących wyników dostarczyły badania przeszłości grodziska w wiekach plemiennych. Ukształtowana w charakterystyczny sposób, ludzką ręką, część znajdującej się tutaj skały, świadczyć może o kulcie fallicznym w tych czasach. Z kolei na przylegającym od północy, bocznym masywie skalnym znajdowało się zapewne miejsce kultu Światowida. Rezydujący tu władca mógł zarazem pełnić funkcję najwyższego kapłana. Osiedle zamieszkiwało zapewne kilkaset osób.