OFICJALNY PRZEWODNIK TURYSTYCZNY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
W województwie śląskim mamy wiele placówek muzealnych, należących do topowych atrakcji, nie tylko naszego regionu. Wspomnijmy tu choćby o Muzeum Zamkowym w Pszczynie, Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Górach (na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO), Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu z Kopalnią „Guido” i Sztolnią Królowa Luiza, Muzeum Śląskim w Katowicach czy muzeach jasnogórskich w Częstochowie. O nich głośno na co dzień. Są też w województwie śląskim inne muzea i izby muzealne, mniej popularne lub zgoła wcale nie znane. Czasem ich nazwa „muzeum” jest używana na wyrost. Ale nie bądźmy drobiazgowi.
Mokra w gminie Miedźno to miejscowość upamiętniona bitwą Wołyńskiej Brygady Kawalerii z niemiecką 4. Dywizją Pancerną w dniu 1 września 1939 r. Poległo w niej i zostało rannych ok. 500 żołnierzy polskich, ale zniszczono 80 niemieckich czołgów. W 1975 r. na miejscu bitwy postawiono pomnik dłuta Gabriela Hajdasa. Wówczas też w budynku starej szkoły podstawowej utworzono Izbę Pamięci i Tradycji, w której zgromadzono oryginalne eksponaty z pola bitwy, zdjęcia, pamiątki oraz dary od rodzin poległych żołnierzy. Od 1994 r. zbiory powiększyły się o kolekcję przedmiotów z okresu kultury przeworskiej, pozyskanych w trakcie wykopalisk archeologicznych.
Mokra, budynek Muzeum Kultury Przeworskiej i Izba Pamięci Bitwy pod Mokrą i fragment ekspozycji, foto MKPiIPBpM
W 2010 r. otwarto w Mokrej nowy pawilon Muzeum Kultury Przeworskiej i Izbę Pamięci Bitwy pod Mokrą, zaprojektowany przez praownię architektoniczną studio3 s.c. z Częstochowy. Muzeum jest bezpośrednim kontynuatorem tradycji Izby Pamięci. Jego nowoczesna forma i wyposażenie dają możliwości właściwego eksponowaniu zbiorów. Poza stałymi wystawami, dotyczącymi bitwy pod Mokrą, prezentującą m.in. mundury, uzbrojenie, fotografie, proporce pułkowe, multimedialną rekonstrukcję walk oraz ekspozycję kultury przeworskiej (m.in. grzechotki dziecięce i kości do gry, przedmioty codziennego użytku oraz broń). Muzeum udostępnia swoje przestrzenie także innym instytucjom na wystawy czasowe.
Mokra, Muzeum Kultury Przeworskiej i Izba Pamięci Bitwy pod Mokrą efekty wykopalisk, foto MKPiIPBpM
Adres 42-120 Mokra, tel. 785-880-082, http://www.mokra-muzeum.pl/; email: biuro@-muzeum.pl, wstęp wolny, czynne wtorki-piątki 9.00-17.00, soboty 10.00-14.00
Muzeum Wyobraźni w Częstochowie to galeria autorska Tomasza Sętowskiego (ur. w 1961 r.), absolwenta częstochowskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej – popularnego malarza i rzeźbiarza, przez krytyków zaliczanego do nurtu zwanego „realizmem magicznym”. Wystrój muzeum ma wprowadzać zwiedzającego w świat wyobraźni artysty, w której panują wizje niezwykłych postaci i przedmiotów, fantastycznych światów. Prace Sętowskiego znajdują się w wielu kolekcjach polskich i zagranicznych.
Magiczny świat Tomasza Sętowskiego: Zaginiony statek, Reinkarnacja, Fortuna, Architektoniczna, foto www.setowski.com
W 2000 roku otworzył Sętowski w swoim rodzinnym mieście Muzeum Wyobraźni. Tak o nim pisze: „Stworzyłem wieżę z kości słoniowej, aby uciec od codzienności; państwo w państwie, centrum świata, w którym pozostanę aż do końca swoich dni.” Muzeum podzielone jest na dwie części: dolną, z obrazami, rysunkami, formami jubilerskimi, dziwnymi rekwizytami czy instalacjami „wyjętymi z jego obrazów”, oraz górną, stanowiącą atelier, gdzie artysta zgromadził – jak pisze dalej – „wszystko, co jest mu niezbędne, aby pracować z dala od codziennych trosk i problemów współczesnej cywilizacji.”
Częstochowa, Muzeum Wyobraźni Tomasza Sętowskiego - fragmenty ekspozycji, foto archiwum Muzeum Wyobraźni
Wizyta w Muzeum Wyobraźni po uzgodnieniu telefonicznym: 34 / 366 66 28; http://www.setowski.com; e-mail: muzeum_wyobrazni@op.pl adres: Częstochowa ul. Oławska 2
W budynku dworca Herby Nowe, zbudowanym w 1926 r., znajduje się Sala Tradycji Magistrali Węglowej im. Józefa Nowkuńskiego, utworzona w 1993 r., a przeniesiona w 2003 r. do aktualnych pomieszczeń dawnej poczekalni i bufetu.
Herby, budynek stacji kolejowej Herby Nowe z Salą Tradycji Magistrali Węglowej, foto Edward Wieczorek
Wśród tysięcy eksponatów zgromadzono tu m.in.: dokumenty i pamiątki osobiste budowniczego Magistrali inż. Nowkuńskiego; urządzenia sygnalizacyjne i łączności, kolekcję szyn, począwszy od Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej; bilety, dawne rozkłady jazdy i dokumenty kolejowe; archiwalne fotografie i wydawnictwa poświęcone kolei; tablice znamionowe i szyldy; mundury i czapki kolejarskie. Nie brakło wśród eksponatów medali pamiątkowych, pocztówek, znaczków pocztowych, etykiet i opakowań oraz wszystkiego, na czym przedstawiono motywy kolejowe i co związane jest z koleją.
Herby, fregmenty ekspozycji Sali Tradycji Magistrali Węglowej, foto Edward Wieczorek
Adres: stacja PKP Herby Nowe; zwiedzanie po telefonicznym uzgodnieniu, wstęp wolny; tel. 600 248 449, e-mail: skokot@interia.pl
Historia lisowickiego muzeum jest krótka, lecz interesująca. Na początku XXI w. paleobiolodzy z Polskiej Akademii Nauk prowadzili badania w miejscowym wyrobisku gliny, w trakcie których odkryto szczątki różnych prehistorycznych zwierząt i roślin. Jednym z najciekawszych znalezisk były odkryte w Lisowicach skamieniałości drapieżnego archozaura z rodzaju smok, dla którego wymyślono nazwę gatunkową „Smok wawelski” lub potocznie Smok z Lisowic”, oraz największego na świecie dicynodonta, prawdopodobnie jednego z ostatnich przedstawicieli tego wymarłego pod koniec triasu gatunku gadów ssakokształtnych. Na bazie odkrytych skamielin utworzono w 2008 r. niewielkie muzeum.
Lisowice, wnętrza Muzeum Paleontologicznego, foto Anna Majowska
W jego czterech salach wystawowych oraz na zewnątrz stworzono ekspozycję „Tropami śląskich dinozaurów”, która pokazuje liczne pozostałości tych zwierząt – w tym te związane z tutejszym smokiem. Należą do nich prawdziwe smocze kości. Zrekonstruowano także naturalnej wielkości szkielet smoka. W lisowskim muzeum odbywają się także zajęcia warsztatowe i edukacyjne dla dzieci (przede wszystkim dla grup zorganizowanych), jak np. zajęcia plastyczne, po których najmłodsi zabiorą do domu pomalowane przez siebie figurki dinozaurów. Przygotowano tu m.in. atrakcje dla najmłodszych.
Lisowice, fregment ekspozycji Muzeum Paleontologicznego, foto Anna Majowska
Adres: ul. Mickiewicza 20, 42-700 Lisowice, www.muzeumlisowice.pl, wstęp płatny, zwiedzanie w okresie zimowym po uzgodnieniu telefonicznym 663 761 286, w okresie IV-X: pon. i środa 10.00-14.00, czwartek, piątek i niedziela 15.00-19.00
Przy ul. Wincentego Pola w Katowicach stoi Pomnik Dziewięciu z Wujka (odsłonięty 15 grudnia 1991 r.), przypominający o tragedii 9 górników z kopalni „Wujek”, zabitych w czasie pacyfikacji zakładu 16 grudnia 1981 r. Wydarzenia te przypomina stała ekspozycja Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności, ulokowana w dawnym magazynie odzieży roboczej kopalni „Wujek”. Niektórzy pamiętają ją jako Muzeum Izba Pamięci Kopalni „Wujek”.
Katowice, Pomnik 9 z "Wujka", foto Edward Wieczorek
Katowice, siedziba Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności przed przebudową, foto Edward Wieczorek
Od 2020 r. trwa przebudowa budynku, a otwarcie nowej ekspozycji stałej w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności jest planowane na 40. rocznicę strajku w kopalni „Wujek” i jego pacyfikacji. Jednym z najważniejszych eksponatów, prezentowanych na wystawie stałej, będzie czołg T-55, ponieważ tego typu czołgi brały udział w pacyfikacji strajku w kopalni „Wujek”. Oprócz tego wróci na ekspozycję diorama, ukazująca moment pacyfikacji kopalni, autentyczne pamiątki tamtych wydarzeń oraz nagrania multimedialne – w tym przejmujące wspomnienia rannych górników.
Katowice, fragment ekspozycji Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności - diarama pokazująca pacyfikację kopalni "Wujek" 16 grudnia 1981 r., foto Michał Dzióbek
Nowa ekspozycja będzie trzypoziomowa. Pokazana zostanie także znajdująca się w budynku rampa, z której 16 grudnia 1981 r. pluton specjalny ZOMO oddał strzały w kierunku strajkujących górników.
Adres : ul. Wincentego Pola 38, 40-596 Katowice, tel. 32 / 601 21 08; e-mail: biuro@scwis.pl zwiedzanie PO 16 GRUDNIA 2021 – sprawdź na: www.scwis.pl
Katowice, mural przy ul. Wincentego Pola "Pamiętamy", autorstwa francuskiego artysty A. Laurenta, foto Edward Wieczorek
Muzeum Ognia w Żorach powstało nie bez przyczyny, bowiem 11 maja 1702 r. miał miejsce w Żorach potężny pożar, który strawił miasto. Po tym pożarze co roku odbywają się Żorach błagalne procesje o odwrócenie klęski pożaru od miasta.
Żory, Muzeum Ognia, foto Patryk jezierski
Żory, fregment miedzianej elewacji Muzeum Ognia, foto Edward Wieczorek
W 2014 r. postanowiono tradycję żorskich procesji i ochrony przeciwpożarowej zaprezentować w placówce muzealnej i tak w 2014 r. powstało Muzeum Ognia. Budynek zaprojektowali Barbara i Oskar Grąbczewscy, którzy nadali mu kształt płomienia, uzyskując ciekawy efekt drżących płomieni poprzez pokrycie go falistą blachą z polerowanej, surowej miedzi. Wewnątrz urządzono multimedialną wystawę, poświęconą wiedzy o energii i wykorzystywaniu ognia od czasów najstarszych do dziś, uzupełnioną filmem edukacyjnym i rozlicznymi ciekawostkami (zwiedzający mogą m.in. zapalić ogień za pomocą wirtualnego krzesiwa czy sprawdzić temperaturę swojego ciała przy pomocy kamery termowizyjnej).
Żory, fregmenty ekspozycji Muzeum Ognia, foto Jarema Szandar
Adres: ul. Katowicka 3, 44-240 Żory, tel. 32 / 307 27 98; 530 055 010; mail: biuro@muzeumognia.zory.pl, www.muzeumognia.eu. Zwiedzanie jest odpłatne, trwa 60-90 minut, wtorki-piątki 9.00-16.00, soboty i niedziele 10.00-17.00
W 2008 r. na terenie własnej posesji Andrzej Lacel udostępnił swoją kolekcję sprzętów, urządzeń i dawnych maszyn, a głównie pojazdów. Wśród ciekawej kolekcji znajdują się m.in. XIX-wieczna bryczka wiedeńska, dyliżans z Raciborza z przełomu XIX i XX w., sanie z Wałbrzycha, chłopski wóz drabiniasty oraz bryczka towarowa. Przy ich odnawianiu twórcy muzeum pomagał profesjonalny kołodziej, Jan Mitręga. Ponadto interesujące są zbiory dawnego sprzętu rolniczego (np. pług), narzędzi rzemieślniczych czy przedmiotów gospodarstwa domowego (uwagę zwraca austriacka maźniczka i XIX-wieczna pralka).
Puńców, zbiory Powozowni Andrzeja Lacela, foto Tomasz Renk slaskie.travel
Adres: Puńców, ul. Cieszyńska. Wstęp wolny, zwiedzanie po wcześniejszym umówieniu telefonicznym - 502 049 493
Wiślańskie Muzeum Magicznego Realizmu powstało w 2017 r. w willi „Ochorowiczówka", którą postawił na początku XX w. psycholog, filozof, wynalazca, spirytysta i popularyzator Wisły Julian Ochorowicz (1850-1917). W jego willi bywali m.in. Maria Konopnicka, Bolesław Prus i Władysław Reymont. On sam był też pierwowzorem postaci Juliana Ochockiego w „Lalce” Bolesława Prusa.
Wisła, Ochorowiczówka - siedziba Muzeum Magicznego Realizmu, foto Adam Brzoza Archiwum UM Wisła
Postać dawnego gospodarza przybliża stała wystawa poświęcona życiu i twórczości Ochorowicza. Zobaczyć można unikalne dokumenty, maskę pośmiertną, pamiątki, rękopisy, ponad 100 książek, których był autorem lub do których przygotował słowo wstępne, listy pisane z Wisły i zdjęcia, które potwierdzają, jak szerokie było spektrum jego zainteresowań.
Wisła, Muzeum Magicznego Realizmu - fragmenty ekspozycji, foto Adam Brzoza Archiwum UM Wisła
Jednak magnesem przyciągającym do „Ochorowiczówki” jest przede wszystkim ponad trzysta obrazów i rzeźb współczesnych polskich surrealistów, tworzących największą w Europie kolekcję dzieł „z pogranicza snu i fantazji” (największe tego typu muzeum w Europie znajduje się w Holandii i prezentuje ok. 200 prac). Pochodzą one ze zbiorów prywatnych, a są wśród nich m.in. dzieła Zdzisława Beksińskiego, Tomasza Sętowskiego, Krzysztofa Izdebskiego-Cruza, Jarosława Kukowskiego, Mariana Michalika, Dariusza Kalety, Marcina Kołpanowicza, Katarzyny Adamiak-Jaśnikowskiej, Jarosława Jaśnikowskiego, Artura Kolby oraz Jacka Szynkarczuka.
Adres ul. Juliana Ochorowicza 6, 43-460 Wisła. Muzeum czynne wtorek – niedziela: 11:00 ‑ 18:00, tel. 690 044 214, http://ochorowiczowka.pl/muzeum/; e-mail: muzeum@ochorowiczowka.pl
Muzeum Narciarstwa w Wiśle powstało w 1991 r. Mieści się w Ośrodku „Zimowit”, którego budynek wzniesiono w latach trzydziestych XX w. Do eksponatów placówki należą m.in. narty do skoków, na których Mistrzostwo Polski zdobył Adam Małysz, a także podobne narty Piotra Fijasa czy Erwina Fiedora. Pośród bogatej kolekcji sprzętu narciarskiego znalazły się również egzemplarze starych nart, w tym pochodzących z końca XIX w. i z lat międzywojennych. Oprócz tego w muzeum zobaczymy tak zwane karple – dawne rakiety śnieżne, które służyły tutejszym góralom w czasach zim zdecydowanie bardziej śnieżnych, niż te, które znamy obecnie. W wiślańskim muzeum zgromadzono prawie 100 eksponatów związanych z narciarstwem na terenie Beskidów.
Wisła, Muzeum narciarstwa i fragment jego ekspozycji, foto Adam Brzoza Archiwum UM Wisła
Warto w tym miejscu wspomnieć, że w języku polskim słowo „narty” pojawia się po raz pierwszy w początku XVII w., w „Dyariuszu” Wacława Dyamentowskiego, gdzie czytamy: „Dnia jednego z obozu naszych magnatów przeciwko wycieczce obrońców Moskwy wypadło (..) kilkaset człeka na nartach”. W celach turystyczno-sportowych narty wyrabiać zaczęto w latach 60. XIX w. Na terenach Polski narciarstwo znalazło swoich pasjonatów mniej więcej dwadzieścia lat później, a za pierwszego polskiego narciarza „cywilnego” uznawany jest tradycyjnie Stanisław Barabasz.
Wisła, fregmant ekspozycji Muzeum Narciarstwa - "karple" (rakiety śnieżne), foto Adam Brzoza Archiwum UM Wisła
Adres: ul. Wodna 3, 43-460 Wisła, zwiedzanie poniedziałek–niedziela: 10.00–16.00; tel. 33 / 855 15 19; 602 323 708
Od 2019 r. przy Centrum Koronki Koniakowskiej w Koniakowie działa Muzeum Koronki Koniakowskiej, wpisane w 2020 r. do rejestru muzeów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wystawa muzeum w bardzo ciekawy i nowoczesny sposób opowiada historię ponad stupięćdziesięcioletniej szydełkowej tradycji pielęgnowanej do dziś w Koniakowie. Prezentuje przepiękne serwety i inne tradycyjne wyroby z koronki koniakowskiej jednych z najznakomitszych koronczarek. Ekspozycja bogata w stare zabytkowe eksponaty, wzbogacona nowymi pracami i starymi fotografiami, pokazuje w bardzo interesujący sposób ciągle żywą tradycję, która w roku 2017 została wpisana na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.
Koniaków, dekoracja na siedzibie Centrum Koronki i Muzeum Koronki Koniakowskiej, foto Edward Wieczorek
Kustoszem muzeum jest mgr Lucyna Ligocka-Kohut – jego założycielka, która – mimo, iż sama nie hekluje – o koronkach, ich historii i specyfice potrafi opowiadać godzinami. Sposób, w jaki to przekazuje sprawia, iż opuścisz to miejsce pełen podziwu dla koronczarek.
Koniaków, kustoszka Muzeum Koronki Koniakowskiej mgr Lucyna Ligocka-Kohut wprowadza młode adeptki w tajniki koniakowskiej koronki, foto Archiwum Muzeum Koronki koniakowskiej
Koniaków, fragmenty ekspozycji Muzeum koronki Koniakowskiej, foto Archiwum Muzeum
Centrum Koronki Koniakowskiej wraz z muzeum w kompleksowy sposób pokazują historię, technikę tworzenia koronki koniakowskiej i jej specyfikę. Organizuje warsztaty i dni otwarte, a w sklepiku działającym przy centrum można nabyć gotowe wyroby koronkarskie.
Adres: 43-474 Koniaków 704, tel. 535 328 291, https://centrumkoronkikoniakowskiej.pl/muzeum/, wstęp płatny: wtorek-piątek 9.00-17.00, sobota-niedziela 10.00-18
Muzeum Świerka Istebniańskiego istnieje przy szkółce leśnej Wyrchczadeczka w Jaworzynce (gmina Istebna). To integralna część założonego w 1994 r. Karpackiego Banku Genów, który przechowuje nasiona . Zbierane są z wyselekcjonowanych drzew przez profesjonalnych zbieraczy – tzw. szyszkarzy. Wyselekcjonowane i wyłuszczone nasiona umieszcza się w chłodniach w temperaturze -20oC, gdzie mogą być przechowywane przez kilkadziesiąt lat, nie tracąc na wartości.
Jaworzynka Wyrchczadeczka, Muzeum Świerka Istebniańskiego, foto Tomasz Renk slaskie.travel
Muzeum Świerka – być może jedyne na świecie – zgromadziło przedmioty oraz dokumenty związane z uprawą i wykorzystaniem gospodarczym świerka, prezentuje też wiele ciekawostek i zastosowań drewna świerkowego (można z niego zrobić prawie wszystko – od skrzypiec poprzez meble, a kończąc na całym domu) oraz zawiera eksponaty związane z historią i kulturą ludową Beskidu Śląskiego. Przy muzeum rośnie również drzewostan pokazowy.
Jaworzynka Wyrchczadeczka, fragmenty ekspozycji Muzeum Świerka Istebniańskiego, foto Tomasz Renk slaskie.travel
Warto w tym miejscu wspomnieć, że świerk istebniański wykorzystywany jest głównie do produkcji instrumentów lutniczych jako materiał rezonansowy, a rosnące na terenie Istebnej i okolic świerki uważane są za najlepsze drzewostany nasienne w Europie.
Przy szkółce usytuowana jest również Woliera Pokazowa Głuszców, w której możemy podziwiać głuszce, hodowane tu przez Nadleśnictwo Wisła. Wszyscy chętni mają niepowtarzalną okazję obserwować przez lustra weneckie (by niepotrzebnie nie stresować zwierząt) głuszce, a także ich mniejszych kuzynów– cietrzewie, gatunek objęty ochroną i bardzo rzadki w skali kraju.
Muzeum można zwiedzać od poniedziałku do piątku w godz. 12.00-13.00, lub po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym 33 / 855 63 13. Adres 43-476 Jaworzynka 812
ul. Mickiewicza 29
40-085 Katowice
tel. (32) 207 207 1
info@slaskie.travel
Portal powstał w ramach projektu
Mobilne Śląskie
Darmowa aplikacja SLASKIE.travel dostępna na platformach 
