Najlepsze atrakcje dla dzieci na Śląsku

Najlepsze atrakcje dla dzieci na Śląsku, czyli "Śladami rolnika Rybki"

Najlepsze atrakcje dla dzieci na Śląsku tylko tutaj! 

Przejechać przez Śląsk i nie odwiedzić Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Górach to tak jak być w Paryżu i nie zobaczyć wieży Eiffla, albo pojechać do Egiptu i nie zrobić sobie zdjęcia w cieniu piramid. Jeśli kogoś nie przekonują emblematy UNESCO, która umieściła ten obiekt na Liście Światowego Dziedzictwa, to może odwołam się do historii i podpowiem, że to właśnie w tym miejscu rozpoczęła się historia przemysłu, która wpłynęła na rozwój i bogactwo całego regionu.

To w Tarnowskich Górach 10 stycznia 1788 roku uruchomiono maszynę parową. Była to pierwsza maszyna, którą przywieziono na kontynent europejski wkrótce po tym, gdy wyprodukowano ją w Wielkiej Brytanii. Moment ten opisuje się jako symboliczne rozpoczęcie rewolucji przemysłowej w tej części świata. Wydarzenie to odbiło się tak szerokim echem, że na Śląsk przyjeżdżali znakomici goście, by ten cud techniki oglądać. Okolice Tarnowskich Gór wizytował król pruski Fryderyk Wilhelm II i jego syn Fryderyk Wilhelm III, przedstawiciele tureckiego sułtana, a także niemiecki poeta Johann Wolfgang Goethe, który całą rzecz opisał. Czy ta historia wystarczy, by namówić najmłodszych na wyprawę do Tarnowskich Gór? Jestem o tym przekonana.

Tarnowskie Góry, Zabytkowa Kopalnia Srebra, fot. T. Renk, www.slaskie.travel

O tym jak Rybka wykopał srebro

Wyprawę do źródeł śląskiego przemysłu proponuję rozpocząć od Zabytkowej Kopalni Srebra i opowieści o rolniku Rybce, który - jak chce legenda - w czasie pracy w polu wykopał skałę, która zwróciła jego uwagę lśniącą powierzchnią. Rybka pokazał odnaleziony skarb właścicielowi terenu Piotrowi Rohemowi i tak rozpoczęła się śląska „gorączka srebra”. Na przełomie XV i XVI w. wieść o odkryciu tego kruszcu w rejonie Tarnowic Starych (bo taką pierwotną nazwę nosiły Tarnowskie Góry) przyciągnęła w to miejsce bezrobotnych i tych, którzy chcieli szybko się wzbogacić.

Całkiem podobnie jak kilka wieków później gorączka złota zawładnęła umysłami poszukiwaczy przygód w Stanach Zjednoczonych. W niedługim czasie Górny Śląsk zaczął rozkwitać i stał się głównym ośrodkiem wydobycia ołowiu i srebra. Przez wieki wykopano tu 20 tysięcy szybów i ponad 150 kilometrów podziemnych chodników. Ta historia rozpoczyna się jak w bajce i chyba tak najlepiej opowiadać o niej dzieciom. Nawet nie zauważą jak samochód, którym podróżujecie do Tarnowskich Gór, zaparkuje w pobliżu zabytkowej kopalni i jak na ich głowę przewodnik założy kask ochronny.

Wyprawa szlakiem, którego początek wyznaczył rolnik Rybka, będzie fascynującą przygodą, która zapamiętają na długie tygodnie. Zwiedzanie kopalni odbywa się tylko z przewodnikami, dlatego warto wcześniej zarezerwować bilety i koniecznie pamiętać o ciepłym ubraniu. Po zwiedzeniu multimedialnej ekspozycji zjeżdżamy pod ziemię, gdzie niezależnie od pory roku panuje stała, niewysoka temperatura. Niestety, nawet najciekawsza podróż, w czasie której marzną rączki i nóżki zamieni się w koszmar, dlatego zadbajcie o odpowiedni ubiór zwiedzając tutejsze, najlepsze atrakcje dla dzieci na Śląsku.

Tarnowskie Góry, Zabytkowa Kopalnia Srebra, fot. Zabytkowa Kopalnia Srebra

Podziemny świat tarnogórski

Wyobraźmy sobie dwa miasta – jedno pod drugim. Podziemne i naziemne. U góry mieszkają ludzie, spacerują ulicami, chodzą do pracy i zawożą dzieci do przedszkola. W Tarnowskich Górach mają w sumie do dyspozycji 220 km dróg. Niewiele mniej, bo 150 km znajduje się pod miastem. Tam nigdy nie dociera światło – przez wieki w tych podziemnych chodnikach uwijali się gwarkowie, czyli górnicy wydobywający rudę ołowiu i srebra. Ubierali skórzane czapki chroniące ich głowy i zabierali kaganki z łojem albo lampy olejowe, które lekko rozświetlały im podziemne mroki, i ruszali do pracy. Strachliwych od razu uspakajam – nie po wszystkich górniczych chodnikach można dzisiaj spacerować. Wycieczka po tarnogórskich podziemiach potrwa zaledwie godzinę, a do przejścia mamy niecałe dwa kilometry.

Srebro, czyli skarb pod ziemią

Błyszcząca grudka, którą pod przewróconym drzewem znalazł rolnik Rybka, musiała robić wrażenie. Skała z domieszką srebra to tak zwana galena - ruda ołowiu. Jej wydobycie pozwala na otrzymywanie nie tylko szlachetnego metalu, ale także ołowiu i cynku. Srebro od samego początku wykorzystywane było do produkcji ozdobnych broszek, łańcuchów czyli biżuterii, dokładnie tak, jak robi się to dzisiaj. Jednak to nie kosztowności stanowiły o znaczeniu wydobywanego kruszca. Srebro było głównym środkiem płatniczym, wykorzystywanym do wyrobu monet. To właśnie z niego robiono także sztućce, ozdobne talerze czy lustra. Cynk w połączeniu z miedzią daje stop o nazwie mosiądz, z którego z kolei powstawały łuski pocisków. Tarnogórskie skarby przydawały się więc także przy prowadzeniu wojen. Wszystkie te skarby wydobywane były przez tarnogórskich gwarków. Łatwo sobie wyobrazić, w jak trudnych warunkach pracowali, gdyż w muzealnych gablotach zobaczyć możemy skórzane ubrania i chodaki potrzebne przy zejściu w podziemia, gdzie pracującym towarzyszył chłód i wilgoć.

– Najmłodsi zwiedzający dziwią się, że w kopalni nie działają komórki. A tutaj nie tylko sieci komórkowej nie było. Brakowało wszystkiego – światła, toalet, ogrzewania i betonu wylanego na chodnikach – opowiada o kopalnianych warunkach przewodnik Stefan Foks. Warto przy tej okazji przypomnieć, że przygotowanie trasy turystycznej w Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Górach trwało ponad 16 lat. Tyle czasu potrzeba było, by zagwarantować zwiedzającym bezpieczeństwo, wzmocnić stropy i położyć instalacje elektryczne.

Przed wiekami gwarkowie kopali szyby, wchodzili pod ziemię i wydobywali galenę. Wtedy nawet nie przyszlo im do głowy że ich miejsca pracy będą znane, jako najlepsze atrakcje dla dzieci na Śląsku. Niezwykła historia wiąże się też z pierwszym zbiorem praw i obowiązków pracowniczych nazywanych „Ordunkiem Gornym”, który powstał już w 1582 roku. Kodeks - spisany po czesku, polsku i niemiecku - regulował warunki pracy i płacy w kopalniach srebra i ołowiu. Gwarkowie nie mogli pić alkoholu, musieli oddawać do ważenia tylko rudę dobrej jakości, nie wolno było im też spóźniać się do pracy, ani przeszkadzać innym, na przykład gwiżdżąc pod ziemią. Na początku XIX w., kiedy górnictwo rud zaczęło rozwijać się na skalę przemysłową, rozpoczęła działalność dwuletnia szkoła górnicza. Szesnastolatkowie po ukończeniu edukacji mieli pełne prawo do nazywania siebie gwarkami.

Tarnowskie Góry, Zabytkowa Kopalnia Srebra, fot. SMZT

To ich zatrudniano w kopalniach, by z wyrobisk, z których niektóre miały zaledwie pięćdziesiąt centymetrów wysokości, wydobywali galenę srebra. Pracowano po dwanaście godzin na dobę, a pierwsza zmiana zaczynała się o 5 rano i kończyła o 5 po południu. O komforcie i tym, co dzisiaj kryje się pod hasłem BHP, czyli bezpieczeństwo i higiena pracy można było tylko pomarzyć. Średnia długość życia nie przekraczała czterdziestu lat, ale i tak ludzie byli szczęśliwi, że mają pracę i mogą utrzymywać swoje rodziny. Aż do wyczerpania tarnogórskich skarbów mieszkali we wspaniale rozwijającym się regionie. Przy wydobyciu kruszców zarabiali nie tylko górnicy. Rozwijał się okoliczny handel, rzemiosło, a potem także górnictwo węgla kamiennego, niezbędne do funkcjonowania otwieranych w XIX wieku hut żelaza. Trasa, która pokonujemy, nie jest oczywiście tak stara, jak odkrywkowe kopalnie z czasów rolnika Rybki. Labirynt korytarzy, po których chodzimy, to pozostałość po otwartej w 1784 roku królewskiej kopalni kruszców Fryderyk. Współczesny szlak turystyczny łączy trzy szyby o wdzięcznych nazwach: Anioł, Żmija i Szczęść Boże.

Sztolnia Czarnego Pstrąga

Głównym problemem tarnogórskich górników była woda. Często jest ona sprzymierzeńcem człowieka, ale pod ziemią jest dokładnie odwrotnie. Wystarczyło wykopać szyb na głębokość czterech - sześciu metrów i już przeszkadzała w pracy. Co można z taką wodą zrobić? Górnicy zaczęli kopać sztolnie odwadniające, czyli takie przechylone nieco chodniki, którymi woda spływa na niższy poziom. Łatwo to sobie wyobrazić przechylając plastikową butelkę z wodą. Wody spływała delikatnie poza teren, w którym pracowano. Jedną z takich odwadniających sztolni możemy dziś przepłynąć łodziami. 

Tarnowskie Góry, Sztolnia Czarnego Pstrąga, fot. SMZT

Sztolnia Czarnego Pstrąga to kolejna atrakcja na naszym szlaku, który pokazuje najlepsze atrakcje dla dzieci na Śląsku. Tutaj również warto pamiętać o swetrach i grubych skarpetach. Zmarznięte dzieci naprawdę nie będą zadowolone, nawet gdyby pod ziemią spotkały naszego legendarnego rolnika Rybkę, za sprawą którego możemy dziś zwiedzać tarnogórskie podziemia. Przeprawa łodziami w Sztolni Czarnego Pstrąga trwa pół godziny, do podziemi wchodzimy szybem Sylwester, a wychodzimy z nich szybem Ewa. Woda oczywiście nie przestaje płynąć - wypływa do małej rzeczki Dramy, potem do Kłodnicy, Odrą do Bałtyku i przez cieśniny duńskie do Atlantyku. Ten system działa do dziś.

Jestem niezwykle ciekawa, co powiedziałby rolnik Rybka gdyby zobaczył te wszystkie cuda podziemnego świata. O czym opowiadałby swoim dzieciom zwiedzającym zabytkową kopalnię i płynącym łodziami starą, a nadal działającą sztolnią odwadniającą. Jak zachwycałby się cudami techniki, które wpłynęły na rozwój nie tylko Tarnowskich Gór, ale całego regionu. Jestem też ciekawa, czy w czasie wolnego weekendu spacerowałby ze swoją rodziną po hałdzie popłuczkowej.

Tarnowskie Góry, Sztolnia Czarnego Pstrąga, fot. SMZT

Z góry widać lepiej

Hałda popłuczkowa, czyli pozostałość po działających jeszcze na początku XX wieku zakładach, również została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. I właśnie na wysokości 17 metrów proponuję zakończyć naszą wyprawę w tarnogórską przeszłość. Z tej perspektywy lepiej docenić można, jak wielki wpływ miało odkrycie złóż ołowiu, srebra i cynku dla całego regionu, ale także uświadomić sobie, jaką cenę trzeba było za to zapłacić. Wzgórze usypane zostało z pokopalnianych odpadów, czyli tego, co zostawało po oddzieleniu drogocennego kruszywa od reszty skał. Trochę się tego nazbierało, a hałda pięknie zarosła zielenią po tym, jak eksploatację kopalni Fryderyk zakończono w 1913 r. To dowód na to, że przyroda jest w stanie zwyciężyć.

Przyrodniczą ciekawostką są murany galmanowe, które rosną nawet na glebach z dużą zawartością metali ciężkich. Z góry dojrzeć można nie tylko miasto Tarnowskie Góry z charakterystyczną wieżą ratusza,

Co jeszcze?

1. Park Repecki
2. Rezerwat Segiet.

Hałda znajduje się przy skrzyżowaniu ulicy Małej z Długą, ale można też wybrać się na dłuższy spacer, zostawiając wcześniej auto przy Kopalni Srebra. Co ciekawe, miejsce to zwróciło uwagę wojskowych w czasie II wojny światowej i stało się częścią niemieckiej linii obronnej, której pozostałości można zobaczyć na wzniesieniu.

Tarnowskie Góry, Park w Reptach, fot. T. Renk, www.slaskie.travel