NOSPR Kameralnie

WYKONAWCY:

• Aleksander Tesarczyk klarnet
• Piotr Tarcholik skrzypce
• Rafał Zambrzycki-Payne skrzypce
• Joanna Tesarczyk altówka
• Łukasz Frant wiolonczela

PROGRAM:

• Wolfgang Amadeus Mozart – Kwintet klarnetowy A-dur KV 581
• Carl Maria Weber – Kwintet klarnetowy B-dur op. 34

Klarnet stosunkowo późno włączony został do muzyki artystycznej. Brak pełnej skali chromatycznej oraz mankamenty intonacyjne stanowiły barierę nie do przejścia dla potomka francuskiej chalumeau. Dopiero udoskonalenia techniczne (powiększenie ilości otworów i klap) wprowadzone w ostatniej ćwierci XVIII wieku poskutkowały pojawieniem się zarówno wirtuozów gry na klarnecie, jak i coraz ciekawszą twórczością im dedykowaną. Pod koniec stulecia można już mówić o dwóch szkołach klarnetowych: francuskiej – gustującej w ostrym, błyskotliwym brzmieniu i niemieckiej – preferującej dźwięk łagodny, pełny, miękki. Niemiecką szkołę założył Czech Jan Josef Beer, z którego innowacji skorzystali kompozytorzy szkoły mannheimskiej; Johann Stamitz, jako pierwszy włączył klarnety do orkiestry symfonicznej oraz skomponował koncert na ten instrument.

Mozart napisał Kwintet klarnetowy w 1789 roku z myślą o Antonim Stadlerze - wybitnym klarneciście, z którym przyjaźnił się, odkąd na stałe zamieszkał we Wiedniu. Stadler grał na klarnecie basetowym, tj. instrumencie o wydłużonym nieco korpusie w porównaniu z klarnetami B i A, co umożliwiało wydobycie z niego kilku niskich dźwięków, bez tego nieosiągalnych. Poza tym łatwiej można było na nim wydobywać dźwięki z tzw. rejestru chalumeau, czyli z najniższej oktawy. Klarnety basetowe nie weszły jednak do powszechnego obiegu.

Początkowe Allegro to rodzaj dyskusji prowadzonej przez uczestników kwintetu. Melancholijne zabarwienie podpowiedziane zostało tu przez specyfikę brzmienia klarnetu. W Larghetto klarnet bardziej jeszcze wychodzi na plan pierwszy, dając pokaz swoich kantylenowych możliwości. Menuet przyciąga uwagę misternym frazowaniem w trio I, w całości powierzonym kwartetowi smyczkowemu. Melodia tria II zdradza natomiast ludowe korzenie klarnetu. Ów niefrasobliwy nastrój ożywia się jeszcze bardziej w finałowej części - w cyklu wariacji opartych quasi-dziecięcej melodii. Do końca już Mozart bawi słuchacza i zadziwia swoimi pomysłami w zakresie faktury i nastroju, dopuszczając w wielu momentach do wirtuozowskich popisów.

Zauroczeni możliwościami brzmieniowymi klarnetu byli także Louis Spohr (dla Johanna Hermstedta skomponował aż 4 koncerty, z których pierwszy zachęcił słynnego wirtuoza do powiększenia liczby klap do 12), a potem cała plejada kompozytorów epoki romantyzmu.

Carl Maria Weber w okresie swoich podróży koncertowych zaprzyjaźnił się z Heirichem Bärmannem, który był wówczas szczęśliwym posiadaczem świetnego, jak na owe czasy, klarnetu o 10 klapach, łączącego w sobie francuską wyrazistość i ruchliwość z niemiecką pełnią i bogactwem kolorystyki. Cechy te doskonale odpowiadały upodobaniom estetycznym Webera, który komponował w modnym wówczas stylu brillante, ale jednocześnie pracował już nad utworem, który w przyszłości miał okazać się arcydziełem niemieckiej opery romantycznej, nad Wolnym strzelcem. W słynnej scenie W wilczym jarze właśnie niskie dźwięki klarnetów stwarzają niepowtarzalną atmosferę tajemniczości, grozy i demonizmu. W Kwintecie klarnetowym B-dur (1815) klarnecista jest postacią centralną; oczekuje się od niego brawurowej techniki, ruchliwości i wyjątkowej sprawności manualnej, swobodnego poruszania się w skrajnych rejestrach oraz gry pianissimo, wbrew naturalnej dynamice instrumentu, który w wysokim rejestrze brzmi ostro i przenikliwie. Wartości wyrazowe i kolorystycznych docierają do słuchacza pod postacią wokalnej (operowej), silnie napiętej frazy, zmienności nastrojów, a także komizmu i teatralności (w Menuecie). Finał (Allegro giocoso) niczego już nie zmienia w nastroju tej pysznej zabawy, jeszcze bardziej co najwyżej podnosi temperaturę emocjonalną, wprowadzając rytm końskiego cwału.

Koncert odbędzie się 20 kwietnia (czwartek), o godzinie 19.30, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia, sala kameralna, plac Wojciecha Kilara 1, Katowice.

Serdecznie zapraszamy.

źródło: www.nospr.org.pl