Rezerwat Góra Zborów

Wyżyna Częstochowska w rejonie Podlesic wygląda niczym równina, (jej powierzchnia jest wyrównana, miejscami falista). Nad nią górują wzgórza z ostańcami zbudowanymi z odpornych na czynniki erozyjne wapieni skalistych, a najwyższym z nich jest Góra Zborów zwana też Berkową Górą (462 m n.p.m.). Sąsiaduje ona z położonym bardziej na północ Kołoczkiem i razem wchodzą w skład długiego na ponad 3 km pasma Skał Kroczyckich.

Góra Zborów, fot. J. Krawczyk

Góra Zborów stanowi jeden z ciekawszych punktów widokowych na całej Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Przy dobrej pogodzie roztacza się stąd panorama na jurajski krajobraz, w tym pobliski Ogrodzieniec, Morsko, Bobolice czy Mirów.

Procesy krasowe miały duży udział w kształtowaniu dzisiejszego krajobrazu wyżyny. W obszarze Berkowej Góry możemy zaobserwować rzeźbę terenu charakterystyczną dla krasu powierzchniowego – skałki ostańcowe, kominy krasowe, żłobki krasowe, jak i krasu podziemnego – jaskinie, schrony i nisze skalne.

Interesujące formy skalne na Górze Zborów przypominają sylwetki zwierząt i ludzi, z czego wynikają ich nazwy. Znajdziemy tu: Młynarza, Kruka, Wielbłąda, Zakonnicę, Babę, Samotną Dziewicę, Mamę, Tatę, Lalkę, Małego Dziada, Wielkiego Dziada i Napoleona.

Rezerwat Góra Zborów, fot. www.slaskie.travel T. Renk

W zachodniej części Góry Zborów, zwanej Kruczymi Skałami, znajduje się Jaskinia Głęboka – jedyna w północnej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jaskinia udostępniona do turystycznego zwiedzania. Jest ona przykładem jaskini krasowej rozwiniętej częściowo na szczelinach tektonicznych, w wyniku procesów krasowych. Jej długość wynosi 190 m, a różnica wysokości między skrajnie położonymi punktami jaskini – 16,5 m. Zwiedzając Jaskinię Głęboką możemy poznać charakterystyczne formy budowy jaskiń, takie jak: sale, korytarze, szczeliny, a także osady jaskiniowe oraz szatę naciekową - stalaktyty, stalagmity, makarony, kolumny i polewy naciekowe. Niestety jaskinia, jak i inne walory Góry Zborów, zostały częściowo zniszczone w wyniku dawnej eksploatacji surowców mineralnych. W okresie II wojny światowej funkcjonował tu kamieniołom wapieni, a w jaskiniach prowadzono eksploatację krystalicznego kalcytu, tzw. szpatu, na potrzeby przemysłu szklarskiego. Oprócz Jaskini Głębokiej w skałach Góry Zborów rozwinęło się jeszcze wiele innych jaskiń i schronisk.

Elementem roślinnym charakterystycznym dla Wyżyny Krakowsko-Częstochowską, możliwym do zaobserwowania na Górze Zborów, są murawy kserotermiczne oraz murawy naskalne, porastające szczytowe partie wapiennych ostańców. Najcenniejszym elementem flory rezerwatu związanym z siedliskami naskalnymi jest goździk siny Dianthus gratianopolitanus, który tworzy niewielkie skupiska w szczelinach trudno dostępnych ostańców skalnych. Góra Zborów to jedyne miejsce występowania tego gatunku w województwie śląskim. Goździk siny podlega ochronie ścisłej i ma status gatunku krytycznie zagrożonego w województwie śląskim. Znacznie łatwiejszym do zaobserwowania gatunkiem naskalnym jest rojownik pospolity Jovibarba sobolifera, roślina o charakterystycznych grubych, zebranych w różyczki liściach. Jest to również gatunek podlegający ochronie ścisłej. Ciepłolubne murawy kserotermiczne zaliczane są do najbogatszych pod względem florystycznym i faunistycznym biocenoz w naszym kraju. Ich płaty cechuje szczególnie duże nagromadzenie różnokolorowo kwitnących bylin, takich jak: lebiodka pospolita Origanum vulgare, pajęcznica gałęzista Anthericum ramosum, goździk kartuzek Dianthus carthusianorum, goździcznik wycięty Petrorhagia prolifera, szałwia okręgowa Salvia verticillata czy pięciornik pagórkowy Potentilla collina. Murawy ciepłolubne stanowią także dogodne siedlisko dla wielu rzadkich i chronionych owadów, takich jak: powszelatek alweusa Pyrgus alveus, modraszki – dafnida Polyommatus daphnis, dorylas P. dorylas, korydon P. coridon i malczyk Cupido minimus, ogończyk tarninowiec Satyrium spini, paź królowej Papilio machaon, fruczaki – gołąbek Macroglossum stellatarum i trutniowiec Hemaris tityus, kraśniki: rzęsinowiec Zygaena carniolica i goryszowiec Z. ephialtes oraz siodlarka stepowa Ephippiger ephippiger czy biegacze – szykowny Carabus nitens i zielonozłoty C. auronitens. Aby nie dopuścić do utraty muraw na skutek ich zarastania przez drzewa i krzewy, niezbędne jest podejmowanie czynnych zabiegów ochrony przyrody, polegających na kontrolowanym wypasie zwierząt – kóz oraz owiec.

Rezerwat Góra Zborów, fot. www.slaskie.travel T. Renk

Silnie nasłonecznione skały wapienne, stanowiące swoisty rys krajobrazu jurajskiego, zasiedlane bywają także przez specyficzne, typowe dla takich siedlisk gatunki kręgowców. Wysokie baszty skalne z licznymi, trudno dostępnymi szczelinami, wykorzystywane są jako miejsca lęgowe przez ptaki – kopciuszki Phoenicurus ochruros, pleszki P. phoenicurus, pustułki Falco tinnunculus, a także jerzyki Apus apus. W ciepłolubnych zaroślach południowych stoków Góry Zborów gniazduje makolągwa Linaria cannabina. W dobrze nasłonecznionych miejscach spotkać można gady – jaszczurkę zwinkę Lacerta agilis oraz gniewosza plamistego Coronella austriaca, gatunek węża objęty ochroną ścisłą i narażony na wymarcie w województwie śląskim. Skały oraz zadrzewienia Góry Zborów sprzyjają również występowaniu nietoperzy: podkowca małego Rhinolophus hipposideros, nocka dużego Myotis myotis i nocka Natterera Myotis nattereri, gacka brunatnego Plecotus auritus, mroczka późnego Eptesicus nilssonii i borowca wielkiego Nyctalus noctula.

Rezerwat Góra Zborów, fot. www.slaskie.travel T. Renk

Ze względu na walory przyrodnicze Góra Zborów objęta została ochroną prawną – utworzono na jej obszarze rezerwat przyrody Góra Zborów. Ponadto obszar ten leży na terenie Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Natura 2000 Ostoja Kroczycka oraz na terenie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd.

W rezerwacie przyrody urządzona została ścieżka przyrodnicza, której przystanki przybliżają walory skalnego rezerwatu, historię wypasu zwierząt gospodarskich na Jurze, a także efekty prowadzonych od kilku lat zabiegów czynnej ochrony przyrody i krajobrazu.

W sąsiedztwie rezerwatu przyrody Góra Zborów znajduje się Centrum Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego Jury, udostepniające m.in. interdyscyplinarną ekspozycję oraz multimedialną salę konferencyjną, w której prezentowane są filmy edukacyjne, organizowane warsztaty i sympozja.

Przy wejściu do rezerwatu, na czarnym szlaku turystycznym, znajduje się lapidarium, w którym wyeksponowano najbardziej typowe skały Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Ekspozycja składa się z 15 bloków skalnych, ustawionych w kolejności od najstarszych do najmłodszych, wraz z opisem zamieszczonym obok każdego okazu. Główną część lapidarium stanowią bloki typowych odmian wapieni jury górnej powstałych około 163-157 mln lat temu.

Przez rejon Góry Zborów przebiega kilka szlaków turystycznych, w tym głównych szlaków jurajskich. Czarny szlak prowadzi z rejonu Centrum Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego Jury do serca rezerwatu. Czerwony Szlak Orlich Gniazd umożliwia dotarcie z Góry Zborów w kierunku południowym do niedaleko położonych ruin zamku w Morsku i dalej na południe w kierunku Ogrodzieńca. W stronę północno-zachodnią szlak ten prowadzi poprzez Zdów do zamków w Bobolicach i Mirowie oraz dalej na północ. Szlakiem zielonym dotrzemy do Skał Rzędkowickich i okolic Włodowic na zachodzie, a w kierunku wschodnim do zalewu w Kostkowicach. W rejonie Góry Zborów przebiega też niebiesko oznakowany Szlak Warowni Jurajskich oraz żółty Szlak Zamonitu.

Rezerwat udostępniony do zwiedzania tylko po wyznaczonych szlakach:

Trasa spacerowa po rezerwacie przyrody Góra Zborów

Krajobraz jurajski – grupa ostańców (skałek), jaskinie (w tym Jaskinia Głęboka udostępniona do zwiedzania)

więcej >>