Dzieje terenów wchodzących obecnie w skład województwa śląskiego – pod względem historycznym są to ziemie śląskie i małopolskie – były bardzo burzliwe. Śląsk od ok. 990 r. był związany z państwem polskim, jednak w ciągu kolejnych wieków przechodził z rąk do rąk ze względu na polityczne i ekonomiczne korzyści, jakie zapewniał swoim władcom. Oryginalna kultura i obyczajowość śląska zostały ukształtowane głównie przez wpływy polskie, niemieckie i czeskie. Opisywany obszar zamieszkiwały w IX w. plemiona Opolan, Wiślan i Gołęszyców. Gdy Polanie tworzyli swoje państwo, plemiona te były jeszcze niezależne, jednak nie później niż w 990 r. Mieszko I uzależnił je od siebie. Śląsk przez kilka wieków stanowił przedmiot sporów z państwem czeskim. W okresie rozbicia dzielnicowego zachodnia część dzisiejszego województwa (w tym Racibórz i Cieszyn) wchodziła w skład dzielnicy śląskiej, a pozostałe tereny – krakowskiej. Bytom i Siewierz wraz z zachodnią częścią obecnego województwa w 2. poł. XII w. znalazły się w granicach księstw raciborskiego i opolskiego, natomiast Częstochowa i Będzin pozostały w księstwie krakowskim. W XV i XVI w. opisywane tereny były dzielone na coraz mniejsze księstewka. W 1526 r. Śląsk wraz z Czechami znalazł się pod panowaniem Habsburgów austriackich, a Piastowie rządzili tymi ziemiami jako poddani habsburscy.

W okresie reformacji przemiany religijne zachodziły w całej Polsce, ale na Górnym Śląsku znalazły szczególnie podatny grunt. Panowała wówczas zasada cuius regio, eius religio(„czyja władza, tego religia”), a ponieważ Jerzy Hohenzollern, właściciel większości ziem Górnego Śląska, był gorącym zwolennikiem luteranizmu, w 1532 r. wzniesiono pierwszy na Górnym Śląsku kościół ewangelicki w Tarnowskich Górach (był to jedyny kościół w mieście). W Cieszynie, dzięki działaniom Adama Wacława (XVI/XVII w.) i jego matki, mającym na celu rozpropagowanie protestantyzmu, luteranizm zwyciężył w całym księstwie. Również pszczyńskie państwo stanowe prawie w całości przyjęło nauki Lutra. Natomiast mieszkańcy Wodzisławia Śląskiego, Chorzowa, Czechowic, Gliwic i kilku innych miast wyznawali religię katolicką tak, jak ich władcy.

Dominacja protestantyzmu na Śląsku ustąpiła dopiero kilkadziesiąt lat później, po wojnie trzydziestoletniej (1618–48), a jednym z przejawów kontrreformacji stał się zwyczaj stawiania figur świętych w centralnych punktach miast. W XVII w. przez tereny dzisiejszego województwa przetoczyła się fala wojen i kataklizmów, począwszy od wspomnianej wojny trzydziestoletniej, przez potop szwedzki po liczne, dziesiątkujące ludność epidemie. Potop szwedzki odbił się tragicznie m.in. na rozwoju Częstochowy, która została zniszczona. Klasztor oo. Paulinów, ze znajdującym się w nim cudownym obrazem Matki Bożej, zdołał się jednak obronić (dowódcą obrony był o. Augustyn Kordecki). Częstochowa odegrała również bardzo istotną rolę w 1769 r. podczas walk konfederacji barskiej. W wyniku trzech wojen Śląsk został odebrany Habsburgom i region (z wyjątkiem Księstwa Cieszyńskiego) przeszedł pod panowanie zwycięskich Prus.

Po rozbiorach Polski ziemie obecnego województwa śląskiego znalazły się w granicach Prus i Austrii; wschodnie tereny województwa (wraz z Częstochową) w 1. poł. XIX w. na kilka lat weszły w obręb Księstwa Warszawskiego. Granice trzech państw zaborczych zbiegały się koło Mysłowic, w miejscu nazwanym w końcu XIX w. Trójkątem Trzech Cesarzy (obecnie stoi tu pomnik, a teren jest dostępny dla zwiedzających). W okresie zaborów na pruskim Śląsku nasiliła się germanizacja. W 1810 r. zakazano nauki języka polskiego w szkołach, a w 1876 r. ogłoszono, że jedynym oficjalnym językiem urzędowym w państwie pruskim jest język niemiecki. Ślązacy jednak ostro przeciwstawili się postępującej germanizacji. Nie sposób nie wspomnieć najważniejszych postaci moderujących proces odrodzenia politycznego i narodowego w regionie, tj. Józefa Lompy, ks. Józefa Szafranka czy Karola Miarki, a na Śląsku Cieszyńskim Pawła Stalmacha. Starano się zjednoczyć społeczeństwo i nie pozwolić mu zapomnieć o swojej przynależności narodowej. W tym celu organizowano koła śpiewacze, grupy teatralne, amatorskie orkiestry, ogniwa Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, organizacje młodzieży katolickiej, stowarzyszenia kobiet. Często odbywały się wycieczki do Krakowa, Poznania, pielgrzymki do Częstochowy. Na Śląsku Cieszyńskim również zakładano polskie towarzystwa: Rolnicze, Pomocy Naukowej, Oszczędności i Zaliczek, wydawano czasopisma – m.in. „Gwiazdę Cieszyńską”, a w Cieszynie powstało polskie gimnazjum (1885). W 1903 r. Wojciech Korfanty został posłem, a w wyborach w 1908 r. po raz pierwszy Polacy zdobyli trzy mandaty do sejmu pruskiego. Tak ożywiona działalność zaniepokoiła władze, które wprowadziły ustawy wyjątkowe, bardzo ograniczające wolność obywateli (te same obostrzenia zastosowano w Poznańskiem).

Po I wojnie światowej konflikt polsko-niemiecki zaowocował trzema powstaniami śląskimi, a wojna polsko-czeska o Śląsk Cieszyński zakończyła się ustanowieniem granicy na Olzie. Czechom pozostawiono najbardziej uprzemysłowioną część tej krainy, a samo miasto Cieszyn podzielono wzdłuż Olzy. W marcu 1921 r. na Górnym Śląsku przeprowadzono plebiscyt w sprawie przy-łączenia tego terenu do Niemiec lub Polski. Niekorzystna dla Polski propozycja ententy odnośnie podziału Górnego Śląska doprowadziła do wybuchu trzeciego powstania, na którego czele stanął Wojciech Korfanty. Ostateczną decyzję w sprawie przynależności Górnego Śląska podjęła Rada Ligi Narodów, przyznając Polsce wprawdzie tylko 29% terytorium plebiscytowego (po stronie niemieckiej została zachodnia część obecnego województwa z Raciborzem, Bytomiem, Zabrzem i Gliwicami), na tym terenie znalazła się jednak większość kopalni węgla, cynku i ołowiu, wszystkie kopalnie żelaza, wszystkie huty cynku, ołowiu i srebra oraz większość hut żelaza. Opisywane tereny weszły w skład trzech polskich województw – śląskiego, krakowskiego i kieleckiego. Województwo śląskie było najbardziej uprzemysłowionym obszarem Polski, otrzymało też autonomię z własnym sejmem i skarbem. Koegzystencja ludności polskiej, niemieckiej, żydowskiej, czeskiej i słowackiej, zamieszkującej tereny województwa śląskiego, była trudna, ale możliwa; we współistnieniu społeczności części Górnego Śląska podzielonej między Polskę a Niemcy miały pomóc postanowienia konwencji genewskiej z 1922 r. Niedługo po wybuchu II wojny światowej większość terytorium Śląska włączono do Rzeszy. Ślązaków wcielano przymusowo do armii niemieckiej (część z nich na froncie uciekła potem do armii gen. Andersa), a przemysł przestawiono na produkcję zbrojeniową. Powstawały także liczne obozy pracy i obozy koncentracyjne. W pierwszej kolejności eksterminowano byłych powstańców śląskich, działaczy politycznych, księży i ludność żydowską. Za namową władz administracyjnych oraz księży większość (90%) mieszkańców Górnego Śląska podała narodowość niemiecką oraz wpisała się na tzw. volkslistę (DVL), czyli niemiecką listę narodową, na którą zapisy prowadzono w latach 1941–42. Od początku wojny istniały prężnie działające organizacje podziemne.

 Po zakończeniu wojny zdecydowano się na zatrudnienie jeńców przy uruchamianiu przemysłu górnośląskiego. Więźniowie ci żyli i pracowali w nieludzkich warunkach w obozach pracy utworzonych m.in. w Jaworznie, Świętochłowicach czy Chorzowie. Pomimo wywiezienia prawie całego wyposażenia zakładów przemysłowych przez Armię Czerwoną bardzo szybko udało się odtworzyć zakłady pracy i przywrócić przedwojenny poziom produkcji przemysłowej, także dzięki pracowitości i poświęceniu Polaków. Władze komunistyczne podejrzliwie odnosiły się do ludności rodzimej Górnego Śląska, uważając, że jej część uległa germanizacji i nie można przyznać im obywatelstwa polskiego. Ważnym elementem weryfikacji okazała się volkslista. Osoby wpisane na niej do trzeciej i czwartej grupy (tj. autochtoni uważani przez Niemców za częściowo spolonizowanych oraz osoby narodowości polskiej działające na rzecz III Rzeszy) otrzymywały obywatelstwo po złożeniu deklaracji wierności, zaś obywatele figurujący w pierwszej i drugiej grupie (osoby narodowości niemieckiej) musieli poddać się postępowaniu weryfikacyjnemu. W okresie powojennym ważnym politykiem na Śląsku był gen. Jerzy Ziętek, powstaniec śląski, wojewoda i członek Rady Państwa. Z ekonomicznego punktu widzenia korzystny dla opisywanego terenu był początkowy okres rządów Edwarda Gierka (1970–80), któremu województwo zawdzięcza m.in. budowę nowych dróg oraz kompleksu nowoczesnych domów wczasowych w Ustroniu (Beskidy). Jednak uprzywilejowanie robotników śląskich przez Gierka spowodowało wzrost i tak już istniejących antagonizmów pomiędzy Ślązakami a resztą kraju. W katowickiej Kopalni „Wujek” 16 grudnia 1981 r. wybuchł strajk przeciwko niedawnemu wprowadzeniu stanu wojennego; podczas jego pacyfikacji zginęło dziewięciu górników.